زمين در آستانه خطرى بزرگ
کشف
اتفاقى يک دانشمند انگليسى که در ابتدا با رويکرد منفى دانشمندان مواجه شد، اينک
جامعه علمى و نيز سياستگذاران را متوجه خطر بزرگى کرده که ادامه حيات جانداران را
بر روى سياره زمين در معرض تهديد جدى قرار داده است .
يک پژوهشگر انگليسى به نام "گرى استنهيل"
Gerry
Stanhill
درسال ۲۰۰۱ به دنبال بررسيهايى که بر روى آمار مربوط به ميزان تابش خورشيد در
سرزمينهاى اشغالى فلسطين از دهه ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۰ انجام داد به اين نتيجه حيرت انگيز
رسيد که در اين مدت به ميزان ۲۲ درصد از ميزان پرتو خورشيد به زمين کاسته شده است .
اين محقق مطالعه خود را به مناطق ديگر نيز گسترش داد و با استفاده از آمار مشابه در
کشورهاى ديگر دريافت که در همين مدت از ميزان تشعشع دريافتى از خورشيد در ايالات
متحده به ميزان ۱۰ درصد، در بخشهايى از شوروى سابق به ميزان ۳۰ درصد و در
بخشهايى از جزاير انگليس به ميزان ۱۶ درصد کاسته شده است .
زمانى که اين محقق نتيجه مطالعات خود را در سال۲۰۰۱ منتشر ساخت ، ديگر دانشمندان
به ديده ترديد به تحقيقات او نگريستند و آن را جدى تلقى نکردند.
تنها در همين ايام اخير بود که پس از آنکه گروهى از پژوهشگران استراليايى با شيوه
کاملا متفاوت ، عينا به همان نتايج دست يافته اند، جامعه علمى به اهميت يافته هاى
محقق انگليسى پى برد.
تحقيقات اخير نشان مى‌دهد که در سطح جهان بطور متوسط در هر دهه بين ۱۹۵۰ تا۱۹۹۰ به
ميزان ۲ درصد از شدت پرتويى که به وسيله زمين از خورشيد دريافت مى‌شده کاسته شده
است .
اين اثر که دانشمندان آن را "کم سو شدن خورشيد" نام گذارده اند ناشى از افزايش
مواد آلوده ساز در جو زمين است . مصرف سوختهاى فسيلى و گاز و نفت و چوب و زغال،
خواه در اتومبيل يا چراغهاى خوراک پزى يا نيروگاهها سبب مى‌شود علاوه بر گاز دى
اکسيد کربن که در ايجاد اثر گلخانه اى و بالا رفتن دماى زمين سهم اساسى دارد،
ذرات آلوده ساز ديگرى نظير دوده ، خاکستر، گوگرد و ... توليد شود.
اين ذرات برخلاف گاز دى اکسيد کربن قابل مشاهده هستند و مى‌توانند نور خورشيد را
به بالاى جو و فضاى بيرون از زمين منعکس کنند و مانع از رسيدن آن به سطح زمين و
اقيانوسها شوند.
از سوى ديگر اين ذرات به شيوه ديگرى نيز بر شرايط جوى تاثير مى‌گذارند.آن دسته
از قطرات آب درون ابرها که اين ذرات را بخود جذب مى‌کنند نور خورشيد را با بازده
بالاترى به فضاى خارج زمين باز مى‌تابانند. به اين ترتيب ترکيب اين دو عامل سبب
مى‌شود که مقدار کمترى نور از خورشيد به زمين برسد.
هر اندازه بر آلودگى هواى زمين و درصد اين مواد آلوده ساز در فضاى مناطق مختلف
افزوده شود، بخش بيشترى از نور خورشيد به فضاى بيرون از زمين بازتابيده خواهد شد
و به زمين نمى‌رسد. کشف اخير نکات تازه و جالب و در عين حال بسيار نگران کننده اى
را براى دانشمندان روشن ساخته است.
کم شدن پرتويى که از خورشيد به زمين مى‌رسد موجب مى‌شود از ميزان تبخير آب
اقيانوسها کاسته شود و در نتيجه مقدار آبى که به وسيله بارش باران و نزولات
آسمانى مناطق مختلف کره زمين را سيراب مى‌کند کاهش مى‌يابد.
دانشمندان اکنون به اين نتيجه رسيده اند که خشکسالى‌هاى گسترده در بخش جنوبى
آفريقا در دو دهه ۱۹۷۰ و۱۹۸۰ که موجب مرگ هزاران انسان شد ناشى از همين پديده "کم
سو شدن خورشيد" بوده است.
نگرانى محققان آن است که اين قبيل الگوهاى خشکسالى بزودى در آسيا که نيمى از
جمعيت جهان را در خود جاى داده نيز ظاهر شود و به اين ترتيب جان ميليونها انسان در
معرض خطر قرار گيرد.
اما مهمترين نکته که از رهگذر تحقيق اخير براى پژوهشگران روشن شده ميزان حساسيت
بيش از حد آب و هواى کره زمين به تغييراتى است که به وسيله فعاليتهاى آدمى در
سطح سياره زمين پديدار شده است.
متخصصان محيط زيست در بررسى سوابق تغييرات دما و ازدياد گازهاى گلخانه اى و
بخصوص دى‌اکسيد کربن در دوران گذشته زمين ، اين نکته را دريافته بودند که در دوران
يخبندان و زمانى که ميزان گاز دى اکسيد کربن موجود در جو زمين به مقدارى افزايش
يافته بود که با ميزان کنونى آن قابل مقايسه بوده است ، دماى زمين تا ۶ درجه
سانتيگراد گرمتر شد. در حاليکه در شرايط کنونى دماى زمين تنها تا ۶/۰ درجه
سانتيگراد بالاتر رفته است. راز اين تفاوت شگفت با يافته هاى اخير روشن شده است.
دو نوع مواد آلوده سازى که به وسيله بشر توليد مى‌شوند از يک جهت اثر يکديگر را تا
اندازه اى خنثى مى‌کنند. به اين معنى که گاز دى اکسيد کربن در جهت ازدياد دماى
زمين کار مى‌کند در حاليکه مواد آلوده ساز مريى نظير دوده و خاکستر که جلوى تابش
نور خورشيد را مى‌گيرد دماى زمين را کاهش مى‌دهد. از سوى ديگر بر اساس پيش
بينهاى موجود، در دهه هاى آينده و با ادامه روند کنونى مصرف سوختهاى فسيلى بر
ميزان گاز دى اکسيد کربن موجود در جو تا حد بسيار زيادى افزوده خواهد شد.
در همين حال به واسطه اقداماتى که در جهت پاک سازى مواد آلوده کننده صورت گرفته
از ميزان مواد آلوده ساز مريى تا حد زيادى کاسته خواهد شد. نتيجه اين دو اقدام آن
خواهد شد که در چند دهه آينده دماى زمين با سرعت افزايش يابد بطوريکه در پايان قرن
حاضر يعنى در سال ۲۱۰۰ به ميزان ده درجه سانتيگراد بر دماى متوسط زمين افزوده
مى‌شود.
در اين حال دماى منطقه سردى همچون انگليس تا حد دماى مناطق گرم و سوزان شمال
آفريقا بالا مى‌رود و در عوض بسيارى از مناطق مسکونى کنونى روى زمين به واسطه
ازدياد بيش از حد دما غير قابل سکونت خواهند شد.
به اعتقاد دانشمندان اگر جامعه جهانى با سرعت و به نحو هماهنگ و همه جانبه
اقداماتى را براى کاستن از ميزان توليد گازهاى گلخانه اى اجرا نکند، آينده
بسيار نگران کننده اى در انتظار بخش بزرگى از ساکنان سياره زمين خواهد بود.