در زیر مصاحبه پرتال خبری «چپ» (soL) با کمال اوکویان دبیر اول کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست ترکیه پیرامون کودتای نافرجام در ترکیه منتشر می‌شود:

پرسش: آیا کودتای نافرجام برای شما تعجب‌برانگیز بود؟
کمال اوکویان: هیچ چیز که در ترکیه اتفاق می‌افتد نباید کسی را متعجب کند. اما مهم‌تر این‌که احتمال یک کودتای نظامی تدریجاً افزایش یافته بود. بازیگران بین‌المللی و برخی گروه‌های قدرت در ترکیه وجود دارند که از اردوغان نومید شده‌اند. ما علل این نارضایتی را چندین بار توضیح داده‌ایم، ما این‌ها را نمی‌سازیم. این‌ها مستند نشان داده شده‌، فاکت‌ها گزارش شده است. آیا می‌شود برای سرمایه‌داران قانونی وجود داشته باشد که بگوید نباید بین امپریالیست‌ها کشمکش وجود داشته باشد، یا این‌که سیاستمداران خود را قربانی نکنند؟ رجب طیب اردوغان به انحصارات بین‌المللی خدمات زیادی کرده، او هنوز هم به آن‌ها خدمت می‌کند. اما هم خود او اشتباهاتی مرتکب شده و هم کشمکش‌های درونی امپریالیسم ژرف‌تر شده گرایش‌های گوناگونی آفریده که برخی از آن‌ها از ترکیه با اردوغان راضی نیستند. ازاینرو، کودتا قابل پیش‌بینی بود. اما روشن است که در این کودتا چیزهای تعجب‌برانگیزی  وجود دارد.

پرسش: برخی‌ها همه چیز را یک سناریو ارزیابی می‌کنند؟
کمال اوکویان: این یک مقایسه نیست اما: من نمی‌دانم چرا اشخاص معینی مداخلات طلعت آیدیمیر* را جدی می‌گیرند اما این کودتای نافرجام را واقعی ارزیابی نمی‌کنند؟ این بدین علت است که امروزه می‌توان همه چیز را مجسم کرد. تصاویر بت‌واره‌ها را از بین می‌برند اما بت‌واره‌های جدیدی می‌آفرینند. در همه جا گزارش‌های ویدئویی وجود دارد که تصور یک «کودتای ساختگی» را ایجاد می‌کند. در حالی‌که در گذشته همه چیز روایت و اسناد بود و می‌شد آرمان‌گرایی کرد. این واقعیت که این حادثه موضع اردوغان را تقویت کرده بدین معنی نیست که توسط او یا افراد او سازماندهی شد. کودتای نافرجام برخی لحظات حیاتی ویژه دارد، و اگر چیزها در آن لحظات متفاوت می‌بود ما درباره تصویر کاملاً متفاوتی صحبت می‌کردیم.

پرسش: بعنوان مثال، گفته می شود بمباران پارلمان بیهوده و فقط برای نمایش بود.
کمال اوکویان: اعضای حزب جمهوریخواه مردم که در آن‌جا بودند می‌گویند اکثر اعضای پارلمان، از جمله خود نخست‌وزیر تصادفاً از بمباران جان سالم بدر بردند و بسمت نمایندگی که از پارلمان خارج شدند شلیک شد. البته هنوز می‌توان گفت که این سناریویی بود که اعضای حزب جمهوریخواه مردم را در بر‌می‌گرفت، اردوغان آماده بود نخست‌وزیر یلدریم را قربانی کند، این پایانی ندارد. شما در نقطه‌ای می‌توانید همه چیز بگویید و همه چیز می‌تواند نادرست باشد. ما فقط با نگاه به گرایشات می‌توانیم پیش‌بینی کنیم. در غیر اینصورت در مقابل هر حادثه و کل حوادث یک علامت سؤال شک‌برانگیز وجود خواهد داشت.

پرسش: این عجیب نبود؟
کمال اوکویان: آیا معیارهایی برای «چگونه کودتا کردن» وجود دارد؟ بله، این عجیب است، علامت سؤال‌های بسیاری وجود دارد. با این وصف، این کودتای نافرجام اردوغان را هدف گرفته بود. این کاملاً با رویکرد سیاسی گروه «سمات»** که گفته می‌شود آن‌را هدایت می‌کرد منطبق است. یک حزب عدالت و توسعه بدون اردوغان! در پشت عملیات در مارماریس و عملیات علیه هواپیمای در حال پرواز اردوغان دلیل وجود دارد. ممکن است بی‌عرضگی بوده باشد، اما خود اردوغان که فریاد پیروزی سرداده نیز بی‌عرضگی نشان داد. تاریخ گاهی تصادفاً تغییر می‌کند، بعلاوه، این فاکت وجود دارد که کودتا پیش از زمان مقرر آغاز شد و به این دلیل تلاشی زودرس بود. با این وصف، برخی ابعاد کاملاً حرفه‌ای داشت. مانند ربودن یک افسر فرمانده از یک مهمانی عروسی در قاضی‌کوی استانبول طی یک حمله هلی‌کوپتری... 

پرسش: خوب، به نظر شما چیز مشکوکی وجود ندارد؟
کمال اوکویان: دراین نظر که می‌گوید در همه این‌ها «چیز بوداری وجود دارد» یک نکته هست: «غیرممکن است که دولت کاملاً از کودتا بی‌اطلاع بوده باشد». احتمال یک مداخله نظامی چیزی بود که همه کس (حداقل هر کس با منطق سیاسی) از آن مطلع بود، برای اطلاع از آن به اطلاعات امنیتی نیازی نیست. همچنین لازم نیست یک افسر اطلاعاتی باشید تا درست پیش از اجلاس «شورای عالی نظامی» پیش‌بینی کنید که احتمال یک کودتا افزایش خواهد یافت. از سوی دیگر، پنهان کردن یک تلاش سازمان‌یافته با این دامنه از دولتِ برخودار از مثلث نیروهای مسلح ترکیه-سازمان اطلاعاتی ملی-پلیس و از دارودسته‌های آن در این مثلث، غیرممکن است. زمان دقیق و نقشه‌های آن نمی‌تواند معلوم بوده باشد، برخی گروه‌ها ممکن است اردوغان را گمراه کرده باشند و حتا برخی از افراد اردوغان (نه خود او) ممکن است گفته باشند «این نهایتاً به ما خدمت خواهد کرد.» اما البته همه این‌ها عادی است. این از کودتای نافرجام یک توطئه نمی‌سازد. این کاملاً روشن است که اردوغان در لحظه‌ای گفته باشد «تمام شد»، درست شبیه روزهای گزی در سال ۲۰۱۳. شما می‌توانید این‌را از تقاضای پناهندگی او به آلمان بگویید.

پرسش: آیا حقیقت دارد؟
کمال اوکویان: گفته می‌شود که اطلاعات رسمی در درون مؤسسات اتحادیۀ اروپایی در آن جهت بود. ظاهراً، اردوغان زمانی‌‌که در پرواز و ناتوان از ورود به استانبول تهدید به خود را در اوج دید مستأصل شد. تقاضای او برای فرود‌ آمدن در جزیره یونانی اسکایروس نیز به این دلیل بود. گفته می‌شود که هر دو تقاضا رد شد، این نیز عجیب است. این ادعا نخست در رسانه‌های ایالات متحده ظاهر شد. خبرگزاری‌هایی مانند استرافور این‌را پخش کردند. بسیار عجیب خواهد بود اگر این‌ها حقیقت داشته باشد، و حتا عجیب‌تر خواهد  بود اگر این‌ها حقیقت نداشته باشد و ساخته و در خدمت افرادی در ایالات متحده باشد. با این وصف، در هر دو مورد روشن است که اردوغان در مسیر مارماریس-استانبول ساعات سختی را داشت.

پرسش: آیا این بدین معنی است که غرب از کودتای نافرجام حمایت می‌کرد؟
کمال اوکویان: ما نمی‌توانیم بگوییم عدم اجازه فرود به هواپیما یا عدم پذیرش درخواست پناهندگی از کجا آمده و جزییات واقعی این موضع چیست. اما دو چیز هست که من از آن شناخت دارم، یکی تئوریک و دیگری عملی. این کودتای نافرجام پیوندهای بین‌المللی خود را دارد. بدون تشویق یا هدایت یک جناح در ایالات متحده دست‌زدن به چنین اقدامی غیرممکن است. این بخش تئوریک است. بعلاوه، اظهارت اولیه ایالات متحده و اتحادیۀ اروپایی نظر آن‌ها درباره یک کودتای موفق و واکنش غیرجانبدارانه آن‌ها در ساعات اولیه را نشان می‌دهد. تا زمانی‌که شکست کودتا به اثبات رسید هیچ حمایتی از اردوغان وجود نداشت. این‌که گفته می‌شود «غرب در مقابل آن ایستاد» دروغ است! اظهارات آن‌ها فقط کلیشه‌های مانند ثبات، دموکراسی، نگرانی‌ها...  را شامل می‌شد.

پرسش: دولت نیز حمایت ایالات متحده از کودتا را برملا کرد.
کمال اوکویان: آن‌ها با این ادعاها می‌خواهند از احتمال مداخله ایالات متحده در کودتاهای جدید اجتناب کرده و در داخل در ایدئولوژی ناسیونالیستی سرمایه‌گذاری کنند. اما این دو موضوع باهم سازگار نیست؛ کد ژنتیک گروه‌های اسلام‌گرا-ناسیونالیست با مبارزه حقیقی با ایالات متحده سازگار نیست. آن‌ها می‌خواهند قدرت خود را به سربازان ۱۸ ساله‌ و نه به قدرت‌های بزرگ نشان دهند. بعلاوه، اگر نظام کنونی در ترکیه تغییر جهت دهد، کاملا فروخواهد پاشید، سقوط خواهد کرد.

پرسش: اجازه بدهید در این باره صحبت کنیم، به‌نظر می‌رسد این سربازهای جوان نمی‌دانستند چه در جریان است. ادعای سناریوی ساختگی بر این قرار دارد.
کمال اوکویان: کدام کودتا سربازهای وظیفه را از پیش در جریان قرار می‌دهد؟ این مسخره است! به آن‌ها خواهند گفت این یک مانور، یک تهدید تروریستی است. بعلاوه، کودتاگران با ایدئولوژی خود عمل نمی‌کردند. گروه «سمات» مجبور بود در اعلامیه خود از یک گفتمان کمالیست استفاده کند. اما مهم‌ترین ویژگی، نظر آن‌ها درباره دور نگه‌داشتن اکید مردم از همه چیز بود. آن‌ها برای این دست به هرکاری زدند. نتیجتاً، مطلقاً عادی بود که به سربازها نگویند «ما می‌خواهیم دولت را به دست بگیریم». به نظر می‌رسد که این کودتا با انتظار حمایتی بیش‌تر از این از درون ارتش آغاز شد.

پرسش: پس چرا شکست خورد؟
کمال اوکویان: من معتقدم که دلیل نخست این است که آن‌ها نتوانستند به هدف اصلی که اردوغان بود برسند. چیز دیگر، آن‌ها تصور می‌کردند بخش‌های دیگر به آن‌ها خواهند پیوست، و این رخ نداد. از سوی دیگر، بخش‌هایی که شرکت کردند بیش‌تر از آن است که ما فکر می‌کنیم. اما آن‌ها نتوانستند به سربازهای وظیفه اتکاء نمایند، و زمانی‌که موفقیت به تأخیر افتاد، فروپاشی صفوف پایین‌تر شروع شد. موضوع مهم در این مقطع این است که از جانب بخش‌هایی که در کودتا درگیر نبودند مقاومت بسیار کمی صورت گرفت. ظاهراً اکثر آن‌ها می‌خواستند پیش‌روی کودتا را ببینند. این در روزهای آینده پیامدهای جدی خواهد داشت. به نظر می‌رسد که حکومت در ترکیه یک‌بار دیگر فروپاشیده است. اردوغان دیگر نمی‌تواند در این ساختار به کسی اعتماد کند.

پرسش: گفته شد که برخی افسران بلندپایه به کودتاگران وعده دادند اما با عدم شرکت آن‌ها را به دام انداختند؟
کمال اوکویان: این نوع چیزها محتمل است و تقریباً همیشه در مکانیسم کودتاهای نافرجام دیده شده است. ما همچنین می‌توانیم بگوییم که برخی از افسران دوجانبه بازی کردند. تکرار می‌کنم، ما درباره دارودسته‌هایی صحبت می‌کنیم که سال‌ها باهم کار کرده‌اند. متمایز ساختن یکی از دیگری بسیار دشوار است. اردوغانیست‌ها و «سماتیست‌ها» را کنار بگذارید، ما حتا دیده‌ایم که افسران به‌اصطلاح کمالیست همین‌طور عمل کرده اند.

پرسش: برخورد طبقه سرمایه‌دار در ترکیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کمال اوکویان: از یک سو، سرمایه‌داران سنتی مسلط از دوره ماقبل حزب عدالت و توسعه ترکیه آن‌چه را که می‌خواهند از حزب عدالت و توسعه می‌گیرند، آن‌ها مبالغ نجومی سود برده‌اند. از سوی دیگر، آن‌ها از مداخلات فوق‌العاده حزب توسعه و عدالت در توازن داخلی سرمایه خشنود نیستند، اما منابع ابراز نگرانی‌هایشان تنگ‌تر می‌شود. در این شرایط، نمی‌توان از انحصارات بزرگ انتظار واکنش‌های فوری و بویژه موضع‌گیری‌های پُرمخاطره را داشت. همه ما می‌دانیم که اگر کودتا موفق شده بود تیترهای گروه رسانه‌ای دوگان چه می‌بود. گروه دوگان طی پنج تا ده روز گذشته چندین بار سمت‌گیری خود را تغییر داده اما افزایش ثروت آن متوقف نشده است.

پرسش: واکنش آپوزیسیون را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کمال اوکویان: حمایت ارایه شده از جانب حزب جمهوریخواه مردم و حزب دموکراتیک مردم به علت مواضع ضدکودتایی آن‌ها نیست. ما نیز علیه این کودتا، علیه هر اقدامی که در جنبش‌های مشروع مردم ریشه نداشته باشد و بوضوح علیه هر کودتای هوادار آمریکا هستیم! اما کل کاری که حزب جمهوریخواه مردم و حزب دموکراتیک مردم انجام می‌دهند، مانند همیشه این است که عادی‌سازی روابط‌شان با حزب عدالت و توسعه را دنبال کنند. «جشن پیروزی دموکراسی» شرم‌آور است. این در مورد روزنامه جمهوریت نیر صادق است، و این چیز تازه‌ای نیست. اما در ساعاتی این‌چنین تهوع‌آور می‌شود.


* کودتای نافرجام نظامی، برهبری سرهنگ طلعت آیدیمیر در فوریه ۱۹۶۲. هدف آیدیمیر و هوادارانش این بود که افسران هوادار کودتای ۲۷ مه ۱۹۶۰ را در درون نیروهای مسلح ترکیه تصفیه کند.
** «سمات» [خدمت-عدالت] نام جنبش گولن است.